Erdem Şenol / Milliyet.com.tr – Otomotiv sektörü çip kriziyle uzun bir zamandır uğraşıyordu. Rusya-Ukrayna arasındaki savaşla beraber otomotiv sektörü küresel çapta yeni bir krizin daha kapısını araladı. Akıllara, “Çipler için Rusya’dan hammadde geliyor mu?” sorusu geldi. Çip üretiminde yaşanmış olan krizlerin hali hazırda sürdüğünü, önde gelen çip üreticilerinin kapasite artırımı için temelini attığı yeni fabrikalar ve tesislerle arzı dengeleme stratejisini yürürlüğe koyduğunu söyleyen sektör temsilcisi Saim Aşçı, “Asya pazarındaki çip üreticileri alternatiflerle neon ve C4F6 benzer biçimde çip üretiminde dirimsel öneme haiz gazları tedarik edebiliyor. Ukrayna’ya bu alanda bağımlılığı yok denecek kadar azca fakat ABD neon gazı ihtiyacının ortalama yüzde 80’ini Ukrayna’dan karşılıyor” ifadelerini kullandı.
Rusya’nın çelik üretiminde mühim rol oynayan kilit oyunculardan biri olduğuna vurgu meydana getiren Aşçı, “Bu üretim süreçlerinde ortaya çıkan gazları komşusu Ukrayna’ya ihraç ediyor. Ukrayna’daki firmalar liman kentlerindeki hususi tesislerde ayrıştırıp saflaştırarak neon ve benzer gazları elde ediyor. 2014’te Kırım’ın ilhakı zamanlarında da benzer bir kriz yaşanmış ve çip sektörü problemler yaşamıştı. Rusya’nın buradaki tesislere, altyapıya vereceği bir zarar yada üretimi durduracak potansiyel bir hamlede bulunması çip krizini derinleştirebilir” dedi.
Saim Aşçı, bu şekilde bir durumda da dünyanın önde gelen çip üreticilerinin krizle karşılaşacağını, kafi arzın yapılamayacağını, gecikmeler ve noksan teslimatların da olacağına dikkat çekti. Beklenen normalleşme süresinin uzayacağını da ekledi. Sektör temsilcisi Ziya Alp Gülan ise Rusya-Ukrayna savaşının çip krizinden daha fazlaca nikel ve paladyum sıkıntısı yarattığını beyan etti. Nikelin elektrikli motorlarda, paladyumun içten yanmalı motorlarda kullanıldığını söyleyen Gülan, maliyetlerinin arttığına dikkat çekti. Bir otomobilde bin ila 2 bin arası çip bulunduğunun altını çizen Ziya Alp Gülan, “Tüm elektronik parçaları ve elektronik güvenlik paketlerini kapsıyor. Savaşın, harp silahları için de çip gereksinimi yaratmasından kaynaklı talep fazlasını hemen hemen kestiremiyoruz. Yurt haricinde ve devletimizde bazı araçlar güvenlik sistemlerinin dışındaki aksesuara yönelik bazı özelliklerinden -start/stop gibi- vazgeçmeye başladı” diye konuştu.
‘SAVAŞ, TAHMİNLERİ ALTÜST ETTİ’
ABD’de çip krizi ve enflasyon sebebiyle ikinci el araçlarda yüzde 50, yeni araçlarda ise yüzde 12 artış gözlemlendiğinin altını çizen Saim Aşçı, otomobil arzındaki düşüşün kafi talebi karşılamamasından dolayı vasıta fiyatlarının arttığını belirtti. “Bantlarda çip bekleyen araçlar sebebiyle üretim sekteye uğramış durumda” diyen Aşçı, “Üst segment araçlarda fonksiyonel ve teknolojik işlevler azaltılıyor. Üretim adetleri büyük oranda talep edilenin altında kalıyor. Önde gelen çip üreticilerinin CEO’ları çip krizinin 2022’nin sonu ve 2023’ün ilk çeyreği benzer biçimde normalleşeceğini öngörüyordu fakat harp bu tahminleri altüst etti” ifadelerini kullandı.
Ziya Alp Gülan da çip krizinin harp olmasaydı 2022 ve 2023’ün ilk çeyreğinde biteceği mevzusunda Saim Açşı ile aynı fikir. Pandeminin başlangıcında otomobil üreticilerinin çip siparişlerini iptal etmesi ve elektronik sistemlerde artan çip talebinin tedarik zincirinin bozulmasına sebep bulunduğunu söyleyen Gülan, Tayvan’daki kuraklığın ve Teksas’taki elektrik kesintilerinin de çip krizinin derinleşmesine sebep bulunduğunu söylemiş oldu. 2023’e kadar krizin devam edeceğini söyleyen Aşçı, “Yeni çip fabrikalarının inşaat aşamasında oldukça pahalı ve büyük teşvikler gerektiren bir yatırım olması, üretim yerlerinin bir hastane odasından daha kırılgan olan bölgeler olması durumu zorlaştırıyor” yorumunu yapmış oldu.
‘HAYATİ ÖNEME SAHİP ARAÇ İÇİ PARÇALAR’
Tedariği ve yatırımı zorluk derecesi yüksek çipler niçin bu kadar mühim? Saim Aşçı bu soruya, “Çipler ve yarı iletkenler eleştiri hesapları meydana getiren, aracın beyni konumunda sayılabilecek mühim bileşenler. Suni zekâ ile meydana getirilen hesaplama ve işlemlerde birçok eleştiri rol üstlenirler. Araçlarda trend olan elektrikleme ve dijital teknolojilerin entegre olması sebebiyle çipler git gide mühim katma kıymet elde eden, dirimsel öneme haiz vasıta içi parçalardan biri haline geldi” diyerek cevapladı.
ALTERNATİFİ BULUNMUYOR
Çipin başlı başına mühim bir teknoloji ürünü bulunduğunu, boyutları ve işlem güçlerinin değiştiğini sadece alternatifi bulunmayan bir parça bulunduğunun altını çizen Aşçı, “AMD, INTEL, ARM benzer biçimde önde gelen markalar mevcut fakat hepsi krizden etkilendiğinden birbirlerine alternatif olamıyor” dedi. Pandemi başından beri tüketici elektroniğindeki yoğun talebin ve tüketici eğilimlerindeki süratli değişimlerin krizi tetiklediğini söyleyen Aşçı, “Çin’deki üretim kısıtlamaları, hammadde krizleri benzer biçimde alt nedenler de krizin boyutunu artırdı. Hızla gelişen teknolojinin artmasıyla birlikte fonksiyonelleşen ev aletleri, araçlar, akıllı telefonlar ve birçok elektrikli aygıt çiplere gereksinim duyuluyor. Bu yüzden talep devamlı yükseliş göstermekteyken arz, küresel krizler sebebiyle bunu dengelemekte problemler yaşanıyor” diye konuştu.
İKİNCİ EL PİYASASINI NASIL ETKİLEYECEK?
Peki son dönemlerde durgunluk gösteren ikinci el piyasasına çip krizi iyi mi tesir edecek? Saim Aşçı, “Çip krizi yeni vasıta bulunabilirliğini etkilediğinden eldeki araçların kıymeti katlanmıyor. İkinci el vasıta piyasasında neredeyse sıfır seviyesinde fiyatlarla karşılaşmak mümkün. Bu yüzden direkt olarak tesir ettiğini söyleyebiliriz” açıklamasında bulunmuş oldu. Çip krizinin regüle edilip pazar hareketlenirse ikinci el fiyatlarında düşüşün gerçekleşebileceğini söyleyen Aşçı, kısa sürede bu şekilde bir düşüşün gerçekleşmesini öngörmenin zor olduğu kanaatinde. Ziya Alp Gülan da sıfır km vasıta tedariğinde yaşanmış olan sıkıntıların ikinci el araca talebin artmasına sebep bulunduğunu söylemiş oldu.
Bilhassa hammadde artışı sebebiyle sıfır km araçlardaki fiyat artışıyla beraber ikinci el fiyatlarının da yükselmesine sebebiyet verdiğini ekledi. İkinci el satışların incelenmiş olduğu süre 2021 senesindeki satışların 2020 senesindeki satışlara nazaran 500 bin tane daha aşağıda bulunduğunu söyleyen Gülan, “Geçen yıl itibariyle bilhassa BDDK’nın kredilerdeki çeşitli katı uygulamaları, ikinci el satışlarını da etkilemişti. Ocak ve şubat aylarındaki sıfır otomobil satışlarına baktığımız süre geçen ayı 50 bin yakınında bir vasıta adediyle kapatmıştık. Ocak ayındaki rakamımız da 38 bin civarındaydı. 10 senelik averajlara yakın seyrediyor sadece 2016-2017 senesinde bir milyonluk pazar bulunduğunu düşünürsek, 2018’de ilkin 610 bin, 2019’da 480 bin, 2020’de de 772 ve 2021’de de 730 binle son dört yıl içinde ötelenmiş bastırılmış bir talep bulunduğunu göz önüne almamız gerekiyor” diye konuştu.
Ziya Alp Gülan, çip krizinin ötelenmiş taleple birleştiğini ve o sebeple bu senenin de yoğun bir talep ve kısıtlı bir arzla geçeceğini tahmin ettiklerini söylemiş oldu. “Ortalama 500 bin nikahın kıyıldığı, 100 bin civarı boşanmanın olduğu, 500 bin üniversitelinin {mezun olduğu} bir pazardan bahsediyoruz. O yüzden Türkiye’deki pazarın talep kısmında canlı kalacağını tüm bu fiyat artışlarına karşın tahmin etmekteyiz” diyen Gülan, bilhassa mart ayının sonunda günlük kiralamadaki talep artışlarının başlayacağına dikkat çekti.
Ziya Alp Gülan, “Gerek yurt dışından gelen turistler ve yurt dışından gelen yurttaşlarımız gerekse ticaretteki, turizmdeki gezi frekansının artmasıyla kiralama firmalarının talebi devreye girecek. Kiralama firmaları da yeni vasıta talebi ile girerek pazarda da yeni bir alım talebi oluşturacaklar. Bu yüzden gelecek günlerde gerek malın azca olması gerek talebin artmasıyla fiyatların birazcık daha yukarıya çıkacağını düşünmek fazlaca yanlış olmayacak benzer biçimde görünüyor” ifadelerini kullandı. Gülan, fiyat artışlarının yalnızca çip krizine bağlanmaması icap ettiğini de altını çizdi. Türkiye’de üretilen araçlar için asgari ücretin artması ve akaryakıt fiyatlarındaki artışın da lojistik maliyetleri artırdığını ekledi.